De robots komen. Als de bouw weer aantrekt
Het volledige opiniestuk lees je in de Leeuwarder Courant.
Nu al is het lastig om genoeg bekwame mensen te vinden. Maar als de bouw straks – wie weet – écht weer aantrekt, wat moeten we dan? Dan ontkomen we er niet aan om elektronische collega’s in te zetten. Meer dan we nu al doen.
Automatisering
Natuurlijk, in de bouw zitten ze ook niet stil. Automatisering is er aan de orde van de dag, met als meest gebruikte voorbeeld de woningfabrieken die her en der al in werking zijn, zoals die van Dijkstra Draisma in Dokkum en Van Wijnen in Heerenveen. Daar komen ‘complete woningen’ van de band gerold. In werkelijkheid wordt er prefab gemaakt wat kan, zodat de constructie op de bouwplaats veel sneller gaat.
,,Dat is een manier van automatiseren die wel snel is gegaan de laatste jaren ja’’, zegt Henk Middel. Hij is hoofduitvoerder bij Van Wijnen en houdt zich momenteel onder meer bezig met de grootschalige renovatie van de Van Heemskerckflat, een voormalige studentenflat aan de Groningse Van Heemskerckstraat. ,,Zie je die bovenste verdieping, met al die ramen? Zijn allemaal prefab-delen die in een dag geplaatst zijn. Dat scheelt heel veel tijd en mankracht.’’
Automatisering, robotisering en digitalisering gaan al veel verder. Bekend is het zogeheten BIM (Bouwwerkinformatiemodel), waarin alle informatie is opgeslagen en door verschillende partijen aan te passen is. Door nieuwe technologie worden daar steeds meer mogelijkheden aan toegevoegd. Robots die super secuur meten en hun bevindingen naar het BIM sturen bijvoorbeeld, of drones die soortgelijke klussen uitvoeren. Het is een kwestie van tijd voordat een hele bouwtekening volautomatisch wordt geproduceerd.
,,Dat is nu nog niet zo. We lopen af en toe aan tegen taalproblemen tussen robots en andere systemen. Dan is er nog een menselijke vertaler nodig’’, legt Ate Koster uit. Hij is de expert van het bouwbedrijf op dit gebied, belast met de uitvoering van het project InCube. In die Europese samenwerking op drie plekken (Italië, Spanje en Groningen) wordt onder meer getest hoe door de inzet van robotisering sneller en efficiënter kan worden gewerkt. ,,Vooral gericht op renovatie van gebouwen uit de jaren zestig. Daar zijn er nogal veel van…’’
De bouwopgave in Nederland is gigantisch. Niet alleen moeten er nieuwe woningen komen, ook moeten huizen verduurzaamd en gerenoveerd worden. En intussen hebben we te maken met vergrijzing en een steeds krapper wordende arbeidsmarkt. ,,Dat zie je nu vooral in de functies voor theoretisch opgeleide mensen’’, zegt Sipke Meindertsma. Hij richtte Bouwselect en Bouwpartners op en detacheert daarmee vakkrachten in de bouw. ,,Het tekort aan praktisch opgeleide mensen is nijpend, maar iets minder alarmerend, zeker in het Noorden.’’
Robots op de bouw?
Hij ziet ook dat robotisering langzaam maar zeker toeneemt, ook op de bouwplaats. ,,Maar vaak is het nog net niet praktisch genoeg. En te duur. Metselrobots werken bijvoorbeeld heel goed, maar ze zijn duur. Alleen bij heel grote projecten, waarbij je seriematig kunt bouwen, kunnen die robots uit. En juist in dat soort projecten is de laatste jaren de klad gekomen. Ik heb het gevoel dat we in een soort tussenfase zitten. Pas als arbeid nog veel duurder en schaarser wordt, worden zulke robots gemeengoed.’’
Dat ziet Ate Koster ook. ,,Maar we moeten er wel mee ontwikkelen, testen en innoveren. We willen ervaring opdoen, voor als het zo ver is.’’ Dat gebeurt in de Van Heemskerckflat. In opdracht van woningbouwcorporatie Lefier is eerst veel gesloopt en daarna in ruimere vorm weer opgebouwd. ,,Hier hebben we verschillende vormen van robotisering en digitalisering ingezet. Zaagrobots zijn bijvoorbeeld dagenlang bezig geweest met betonzagen. Op de dakranden onder meer. Dat gaat perfect. Secuur, snel en veilig.’’ Henk Middel: ,,En vergeet ook niet dat zagen door beton normaalgesproken een behoorlijk fysieke belasting oplevert. Dat neem je zo weg.’’
Op verschillende plekken waren ook boorrobots aan de slag. Koster: ,,Eerst lieten we robots een exacte tekening maken en bepalen waar de gaatjes moesten komen, daarna was het een kwestie van de boorrobot inprogrammeren en die kon toen ook aan het werk.’’ Dit is typisch voor de fase waarin we nu zitten. De robots werken weliswaar snel en precies, maar helemaal autonoom is het niet. ,,Wat je zou willen, is dat zo’n robot zelf inmeet, zelf bepaalt waar geboord moet worden en zelf aan het werk gaat. Nu komt er nog veel mensenarbeid aan te pas. Maar ik denk dat de vraag uit de markt naar een volledig autonome robot nog niet groot genoeg is. Dat kan komen als er veel meer gebouwd gaat worden.’’
De route naar verbetering
Je moet ergens beginnen om ergens te komen. Ate Koster zit op die route. ,,We leren heel veel van dit project en proberen keer op keer verder te komen.’’ Hij formeerde een groepje om zich heen om dat proces te helpen. ,,Dat zijn allemaal universitaire studenten zónder technische achtergrond. Ik wil graag dat ze naar de uitdagingen kijken zonder bevooroordeeld te zijn, zonder geleerd te hebben hoe dingen hier werken. Dat helpt enorm.’’
De winst van robotisering en digitalisring zit hem nu vooral in meten, maatvoering en calculeren, denkt Middel. ,,De voorkant noemen wij dat. Het vergaren van data over het project en dat omzetten in plannen en tekeningen. Dat gaat snel meer worden, is mijn verwachting. Ik denk dat je daar weer een ander type werknemer voor nodig hebt. Jongens en meiden die dat beter snappen. Dat zie ik als voordeel, hoewel het misschien ook wel over mijn eigen baan gaat. Ik merk al dat jongeren daardoor weer geïnteresseerd raken in werken in de bouw.’’
Sipke Meindertsma hoopt dat ook. ,,Dat zou goed zijn, want we hebben straks keihard mensen nodig. Ik zie om me heen dat vooral buitenlandse ZZP’ers in groten getale naar andere landen vertrekken omdat daar meer te doen is. Het is maar de vraag of die terugkomen als de bouw hier weer aantrekt. Ik vind sowieso dat we de buitenlandse werknemers meer moeten omarmen. Waarom staat in vacatureteksten nog steeds dat iemand Nederlands moet spreken? Daar begrijp ik weinig van. Taaldiscriminatie noem ik dat.’’
De toekomst van de bouwsector
Ook dat probleem is met robotisering en digitalisering te verlichten, denkt Meindertsma. ,,Met A.I. kun je snel vertalen en is op kantoor veel te winnen. Denk aan tekenen, calculeren en het BIM verrijken. Van robotisering zelf moeten we denk ik geen wonderen verwachten op korte termijn. Dat kost gewoon tijd.’’
Dat denkt Ate Koster ook. ,,We hebben verschillende robots ingezet, hier in Groningen, maar ook op andere projecten. We zien de mogelijkheden, die steeds groter worden. Nu is het zaak verder te gaan en door te testen, en dan moet de technologie langzaam maar zeker praktischer en goedkoper worden.’’
Sipke Meindertsma maakt graag een vergelijking met de uitvinding van de stoommachine. ,,James Watt had daar nooit een succes van kunnen maken als er geen uitdagingen waren met arbeidskrachten. Ook toen was er een tekort en werden mensen te duur voor de massaproductie. Zoiets gaat hier ook gebeuren. Als de bouwsector volledig uit het slop getrokken is, dan hebben we hier een massieve uitdaging qua personeel. Dat is een situatie waarin steeds verdergaande robotisering interessant wordt voor de markt.’’
